'Zelfplagiaat!', roeptoeterde NRC Handelsblad eerder deze week
(Woord-van-de-dag, Van Dale)

Als Stapel de zondvloed was, dan is dit een iets hogere luchtvochtigheid
(Erik Noomen, Vk)

Een beetje een heksenjacht
(Hans Clevers, NRC)

Het NRC "zelfplagiaat"-debacle

De wereldschokkende ramp

Op dinsdag 7 jan 2014 kwam de NRC met een groot verhaal. De voorpagina en blz 4 en 5 waren er aan gewijd. Wat was er gebeurd? Een tsunami? 100000 slachtoffers? Nee, de vette kop op de voorpagina vertelde Topeconoom VU pleegde zelfplagiaat.

Zelfplagiaat

Tsjonge. Zelfplagiaat. Wat is dat? Plagiaat is overschrijven van een ander zonder bronvermelding. Kennelijk is zelfplagiaat het overschrijven van eigen werk zonder bronvermelding. Is dat erg? Nee.

Plagiaat en zelfplagiaat

Plagiaat is een wetenschappelijke doodzonde. Het doen voorkomen of iets eigen werk is, terwijl het gecopieerd ("gestolen") is van elders. Plagiaat is volstrekt ontoelaatbaar, soms reden voor ontslag. Bij gebruik van andermans werk, tenzij het algemeen bekende standaardkennis is, hoort een literatuurverwijzing.

Eigen werk daarentegen wordt voortdurend gebruikt. Meestal is je onderzoek een vervolg op wat eerder werd gedaan. Nieuwe artikelen beginnen met dezelfde inleiding als eerdere, en vertellen daarna wat de nieuwste vorderingen zijn. Je kunt naar dat eerdere werk van jezelf verwijzen, maar al te veel naar jezelf verwijzen staat een beetje opschepperig, of klinkt alsof je je eigen citatiescore wilt opkrikken. Een vuistregel is dat je verwijst als je denkt dat een lezer daar nuttige details zou kunnen vinden.

Werk met coauteurs geldt als eigen werk als die vroegere coauteurs nu weer coauteur zijn, en geldt als werk van anderen als sommigen onder de coauteurs deze keer niet meedoen.

Bibliometrie

Behalve wetenschappers zijn er ook managers. Mensen die willen sturen zonder iets van het vakgebied te weten. Die tellen publicaties, paginas, verwijzingen. Kennen een citatiescore aan tijdschriften toe. Kennen een Hirsch index aan personen toe. Zulke scores zijn grappige onzin, maar op het moment dat onwetende managers ze gaan gebruiken om te bepalen wie het onderzoeksgeld krijgt worden ze belangrijk, en ontstaat er gedrag om zulke scores te beinvloeden. Managers zullen dat ongewenst gedrag vinden, maar hier ligt de fout bij degenen die een onzin-instrument willen gebruiken.

Copyright

Bij sommige vormen van publicatie staat de auteur de auteursrechten af aan de uitgever. Nu kan bij hergebruik van grote stukken tekst, of van beeldmateriaal, toestemming van de uitgever van dat materiaal vereist zijn.

Eigen woorden

De NRC begrijpt niet wat wetenschap is. Op de een of andere manier denkt de NRC dat het fout zou zijn om dezelfde bewoordingen te hergebruiken, en dat het beter is om zinnen te herformuleren als je ze wilt hergebruiken.

Veel wetenschappers reageren op het woord ‘zelfplagiaat’, dat zij soms zelf ook wel eens hebben gedaan (‘een handig zinnetje hergebruiken’). Dat komt door het grijze gebied. Bij zelfplagiaat moet altijd worden gekeken naar de omvang van de overnames; niemand veroordeelt overname van zinnetjes of zaken die moeilijk anders kunnen worden verwoord. NRC * *

Dit "anders verwoord" is de denkfout van iemand die naar plagiaat zoekt met een computerprogramma dat identieke of bijna identieke flarden tekst zoekt. Als je je zinnen herformuleert dan ziet dit programma geen herhaling meer. Maar natuurlijk gaat het in de wetenschap om begrippen, om kennis en informatie, om verbanden, maar niet om woorden. Wetenschap is geen literatuur. Er verandert niets aan de plagiaat vs. geen plagiaat status van een tekstfragment wanneer de auteur de inhoud in zijn eigen woorden herformuleert. Zulk herformuleren is meer iets dat je van studenten vraagt, zodat ze laten zien dat ze niet alleen copy-&-pasted materiaal inleveren, maar ook zelf snappen wat er staat.

Onfatsoen

De NRC is onfatsoenlijk. Als iemand een fout maakt en een week later ziet dat het toch een beetje anders lag en de fout corrigeert, dan klaagt niemand. De NRC daarentegen blijft hardnekkig volhouden, en komt zelfs met rare geniepige insinuerende koppen en teksten die moeten suggereren dat de fout geheel ligt bij degenen die kritiek op de NRC hebben.

Op 2014-03-15,16 in de rubriek "Ophef & Onzin" de kop "84 economen willen Nijkamp wel gratuit steunen". Dat is wat ik bedoel met geniepig.

Op 2014-04-02 schrijft de krant

... toen er in januari ophef ontstond toen de commissie-Drenth meldde van mening te zijn dat ‘bij hergebruik van eigen teksten (zelfcitatie) een verwijzing naar de oorspronkelijke bron opgenomen dient te worden’.
Geschiedvervalsing. Nee, die ophef ontstond niet door de commissie-Drenth maar door de opgeblazen stukken en redactioneel commentaar in NRC. Het rapport van de commissie-Drenth was geheim, en ging over een specifieke situatie. De commissie-Drenth meldde helemaal niets in het openbaar, en Drenth distantieerde zich van de conclusies die door de NRC aan hem werden toegeschreven. Maar op 2014-01-07 was er een bericht van de persvoorlichter van de VU waar de woorden "zelf-citatie" en "plagiaat" in voorkwamen. Mogelijk kwam NRC met zijn sensatiestukken naar aanleiding van dit persbericht.

KNAW

De KNAW-commissie ‘Citeren’ kwam op 2014-04-02 met een briefadvies.

De eerste vaststelling is dat er nauwelijks een probleem is.

Ter relativering van dit probleem zij op voorhand gezegd dat de omvang van de wetenschaps-ethische problemen niet groter gemaakt moet worden dan deze is.

Vervolgens, dat alleen vakgenoten kunnen vaststellen of bepaald gedrag normaal of ongewenst is. Een computerprogramma kan dat niet.

Uit de analyse blijkt dat het vaststellen of er sprake is van <ongewenst gedrag> niet op een simpele, mechanische wijze kan plaatsvinden. Voordat men tot een oordeel komt, dient eerst een zorgvuldige interpretatie van de feiten plaats te vinden, waarvoor vaak inhoudelijke kennis van het betreffende vakgebied noodzakelijk is. Daarom hebben peers een belangrijke rol in de beoordeling of bepaald publicatiegedrag gangbaar is in het betreffende wetenschapsgebied

Tenslotte, dat het beter is de "onzuivere" term "zelfplagiaat" te vermijden.

De term kan beter helemaal vermeden worden, omdat die ten onrechte de suggestie wekt dat er sprake is van een ernstige schending van de wetenschappelijke integriteit. *

Al met al een volledige afwijzing van de standpunten van NRC.